12 Haziran 2023 tarihinde, 2023/988 sayılı Genel Ürün Güvenliği Yönetmeliği (GPSR) yürürlüğe girmiştir. Bu yeni düzenleme, ürünlerin menşei ve mağazalarda mı yoksa çevrimiçi pazaryerlerinde mi satıldığına bakmadan tüketicilere yalnızca güvenli ürünlerin sunulmasını sağlama amacını taşımaktadır. GPSR sadece uyumlu hale getirilmemiş güvenli tüketici ürünlerinin piyasaya sürülmeye devam etmesini sağlamakla kalmayıp aynı zamanda uyumlu hale getirilmiş ürünlere ilişkin sektöre özgü mevzuatın kapsamadığı güvenlik konularını da ele almaktadır. Örneğin, kaza durumunda yükümlülükler, bilgi edinme hakları ve ürün geri çağırma gibi eylemler. Bu kurallar da AB uyum mevzuatında benzer hükümlerin bulunmadığı durumlarda uygulanabilmektedir.
Yeni Yönetmelik, aşağıdakileri dikkate alarak ürün güvenliliğini sağlarken diğer AB mevzuatında düzenlenmeyen riskleri de göz önüne almayı amaçlamaktadır:
- Tüketici ürün güvenliğini değerlendirirken ürünlerin dinamik doğası ve bunların birbirine bağlılığı gibi önemli faktörleri dikkate alarak;
- Çevrimiçi ve çevrimdışı satışlar arasında ürün güvenliği için koşulların iyileştirilmesi;
- Tüketicileri çevrimiçi pazar yerleri aracılığıyla satılan tehlikeli ürünlere karşı korumak için çevrimiçi pazar yerleri için özel ürün güvenliği gereklilikleri oluşturmak;
- AB’ye ithal edilen uyumlaştırılmamış tüm ürünler için AB’de ürün güvenliği konularından sorumlu bir ekonomik operatöre sahip olma yükümlülüğünün genişletilmesi;
- Ulusal makamlara gerekli araçları sağlamak, böylece uygulama yetkilerini artırmak;
- Tüketicilerle doğrudan temas ve standartlaştırılmış geri çağırma bildirimleri gerektirerek etkili ürün geri çağırmalarının sağlanması.
Bir direktiften tüm Üye Devletlerde aynı şekilde geçerli olan ortak bir düzenlemeye geçiş, Avrupa Birliği genelinde tüketici ürünlerinin güvenliğini sağlamada önemli avantajlar sunmaktadır.
Yeni yönetmeliğin 3. maddesinde, diğerlerinin yanı sıra aşağıdaki tanımlar yer almaktadır:
- Ürün: Diğer nesnelerle bağlantılı olsun ya da olmasın, bir hizmetin sağlanmasıyla bağlantılı olanlar da dahil olmak üzere, bedel karşılığında olsun ya da olmasın, tüketicilere yönelik olan veya makul olarak öngörülebilir koşullar altında olası olan tedarik edilen veya sağlanan bir nesne. Ürün onlar için tasarlanmamış olsa bile tüketiciler tarafından kullanılacaktır.
- Güvenli ürün: Fiili kullanım süresi de dahil olmak üzere normal veya makul olarak öngörülebilir kullanım koşulları altında hiçbir risk oluşturmayan veya yalnızca ürünün kullanımıyla uyumlu minimum düzeyde risk oluşturan ve kabul edilebilir olarak kabul edilen ve yüksek düzeyde korumayla uyumlu olan bir ürün. Tüketicilerin sağlığı ve güvenliği.
- Yetkili temsilci: İmalatçının bu Tüzük kapsamındaki yükümlülüklerine ilişkin olarak belirtilen görevlerle ilgili olarak imalatçı adına hareket etmek üzere bir imalatçıdan yazılı yetki almış, Birlik içinde yerleşik herhangi bir gerçek veya tüzel kişi anlamına gelir.
- Müteşebbis: Bu yönetmeliğe göre imalatçı, yetkili temsilci, ithalatçı, distribütör, yerine getiren hizmet sağlayıcısı veya ürünlerin imalatı veya piyasada bulundurulması ile ilgili yükümlülüklere tabi olan diğer gerçek veya tüzel kişileri,
- İmalatçı: Bir ürünü imal eden veya tasarlayan veya imal ettiren ve bu ürünü kendi adı veya markası altında pazarlayan gerçek veya tüzel kişiyi, ifade eder.
GPSR, AB Gıda Taklidi Güvenlik Direktifi 87/357’yi yürürlükten kaldırarak onun yerine geçmiştir.
Yeni düzenlemeye göre, özellikle çocuklar tarafından gıda maddesine benzeyen veya gıda olarak kabul edilebilecek, ağızlarına alınabilecek, emilebilecek veya yutulabilecek gıda dışı ürünlerin pazarlanmasını, ithalini, imalatını ve ihracatını yasaklanmıştır. Bu tür eylemler boğulma, sindirim sistemi tıkanıklığı veya zehirlenme gibi ciddi risklere neden olabilmektedir. Bu ürünlere örnek olarak mumlar, duş jeli ve deterjanlar verilebilmektedir. GPSR uyarınca, bu ürünler “tehlikeli” olarak sınıflandırılmış ve AB pazarına konulması veya bu pazarda bulundurulması yasaklanmıştır.
Üreticinin tüketicilere hangi bilgileri sağlaması gerektiğine ilişkin bazı özel kurallar mevcuttur.
GPSR, tüketicilere, üreticinin posta ve elektronik adresinin farklı olması durumunda ortak irtibat adresini (çevrimiçi pazaryerleri için gereklidir) bildirilmesi gerekmektedir. Ayrıca, çevrimiçi olarak veya diğer uzaktan satış yöntemleriyle satılan ürünler için özel minimum bilgi gereklilikleri karşılamalıdır.
Çevrimiçi pazar yeri sağlayıcılarının ürün güvenliğiyle ilgili özel yükümlülükleri mevcuttur.
Müteşebbisler ürünleri çevrimiçi olarak veya diğer mesafeli satış yöntemleriyle piyasada bulundurduklarında, bu ürünlerin teklifleri en azından aşağıdaki bilgileri açık ve görünür bir şekilde içermelidir:
- İmalatçının adı, tescilli firma adı veya tescilli markası ile imalatçı ile temasa geçilebilecek posta adresi ve elektronik adresi.
- Üretici Birlik içinde yerleşik değilse: bu Yönetmeliğin 16(1) Maddesi veya (AB) 2019/1020 Yönetmeliğinin 4(1) Maddesi anlamında sorumlu kişinin adı, posta adresi ve elektronik adresi. Piyasa gözetimi yetkilileri ve tüketiciler için bir irtibat noktası sağlama yükümlülüğü olduğuna dikkat edilmelidir.
- Ürünün görseli, türü ve diğer ürün tanımları da dahil olmak üzere ürünün tanımlanmasını mümkün kılan bilgiler.
- Bu yönetmelik veya ilgili birlik uyum mevzuatı uyarınca, ürüne ya da ambalaja yapıştırılacak veya beraberindeki bir belgeye dahil edilecek herhangi bir uyarı veya güvenlik bilgisi, tüketiciler tarafından kolayca anlaşılan ve ürünün yapıldığı Üye Devlet tarafından belirlenen bir dilde piyasada mevcut olmalıdır.
Çevrimiçi pazaryerlerinin sağlayıcıları ayrıca Safety Gate Portal’a kaydolmalı ve Safety Gate Portal’da ürün güvenliği konularında bilgi iletişimini kolaylaştırmak için tek irtibat noktalarına ilişkin bilgileri belirtmelidir (Madde 22). Ayrıca, tüketicilerin ürün güvenliği ile ilgili sorularını doğrudan ve hızlı bir şekilde çevrimiçi pazarın sağlayıcısına iletebilecekleri karşılaştırılabilir bir iletişim noktası sunma yükümlülüğü de vardır. Sağlayıcılar piyasa gözetimi talimatlarına iki iş günü içinde yanıt vermeli, Hızlı Uyarı Sistemindeki (eski adıyla RAPEX) bildirimleri izlemeli ve dikkate almalıdır. Tehlikeli ürünler hakkında ürün geri çağırmaları ve piyasa gözetimi yetkililerini bilgilendirmeli ve kazaları raporlamalıdır.
Ürünün güvenlik değerlendirmesi
Bir ürünün güvenli olup olmadığı değerlendirilirken aşağıdaki hususlar dikkat edilmelidir:
- Ürünün özellikleri (tasarım, yapım, teknik özellikler, talimatlar, paketleme)
- Diğer ürünlerle etkileşim,
- Ürünün etiketlenmesi,
- Tüketiciye özgü yönler (örn. ilgili tüketici grupları, sağlık ve güvenlik konusunda cinsiyete özgü farklılıklar),
- Ürünün görünüşü, tüketiciyi yanıltarak ürünü amacından farklı bir şekilde kullanmasına neden olacaksa,
- Siber güvenlik özellikleri,
- Ürünün gelişen, öğrenen ve tahmine dayalı işlevleri.
Uyumlaştırılmamış ürünler için (örneğin, basit masa veya sandalye, kitaplık, cam şişe vb.), üreticiler piyasaya sürdükleri ürünlerle ilgili olarak, bu ürünlerin geçerli olduğunu kanıtlamak için gerekli bilgileri içeren teknik belgeler hazırlamalıdır. Teknik dokümantasyon, imalatçı tarafından yürütülen dahili bir risk analizine dayanmalıdır. Teknik dokümantasyonda sağlanacak bilgi miktarı, ürünün karmaşıklığı ve imalatçı tarafından belirlenen olası riskler ile orantılı olmalıdır. Teknik belgeler güncel tutulmalı, on yıl saklanmalı ve yetkililerin kullanımına sunulmalıdır. İthalatçılar, gerekliliklere uygunluğu sağlamalıdır.
Bir ürünün pazarlanabilirliği, AB’de yerleşik bir ekonomik operatörün varlığını gerektirir.
AB pazarında ürün satabilmek için AB merkezli bir müteşebbis bulunması zorunlu olacaktır. Avrupa Piyasa Gözetim Yönetmeliği (EU/2019/1020), bu gerekliliği uyumlaştırılmış ürünler için evrensel olarak uygulamıştır ve şimdi uyumlaştırılmamış ürünleri de içerecek şekilde genişletilmektedir.
İzlenebilirlik kuralları ve ürün tanımlama
Üreticiler için, ürünlerinin tüketiciler için kolayca görülebilen ve okunabilen, ürünü tanımlayan bilgiler (ör. parti veya seri numarası) ile sunulmasını sağlama konusunda yeni bir yükümlülük bulunmaktadır. Tüketicilerin sağlığı ve güvenliği için ciddi bir risk oluşturması muhtemel belirlenmiş ürünler için Komisyon, müteşebbislerin veri toplamasını ve saklamasını gerektiren özel bir izlenebilirlik sistemi kurmayı hedeflemektedir.
Tüketici şikayetleri için mevcut iç iletişim kanalları
Üreticilerin örneğin telefon, e-posta, web sitesi vb. yollarla bir şikâyet portalı sağlamaları gerekmektedir. Şikayetlerin yanı sıra ürün geri çağırmaları ve alınan düzeltici önlemlerin dahili bir kaydını tutmaları gerekmektedir.
Dahili şikâyet kaydı, yalnızca üreticinin, tehlikeli olduğu iddia edilen bir ürünle ilgili şikâyeti araştırması için gerekli olan kişisel verileri saklayacaktır. Bu tür veriler, yalnızca soruşturma amaçları için gerekli olduğu sürece ve her halükârda verilerin girilmesinden sonra beş yılı geçmeyecek şekilde saklanacaktır.
Kazalar ve tehlikeli ürünler için yeni raporlama yükümlülükleri bulunmaktadır.
Üreticiler, bildikleri veya diğer operatörler veya tüketiciler tarafından bildirilen ciddi kazaları (uygun iletişim kanalları halka açık olacak şekilde) çevrimiçi Safety Business Gateway aracılığıyla bildirecektir. Online pazaryerleri de ciddi bir kazadan haberdar olduklarında portal üzerinden bildirimde bulunacak ve üreticiye haber vereceklerdir.
Ürün geri çağırmalarını işlemek için yeni gereksinimler
Bir ürünün geri çağrılması durumunda veya bir güvenlik uyarısının tüketicilerle paylaşılması gerektiğinde, müteşebbis ve çevrimiçi pazaryerleri yetkilileri ve etkilenen tüm tüketicileri bilgilendirmelidir. Geri çekme bildirimi tüketiciler tarafından kolayca anlaşılmalıdır ve bu nedenle ürünün piyasada sunulduğu Üye Devlet(ler)in dil(ler)inde mevcut olmalı ve biçim ve içerik açısından belirli gereklilikleri karşılamalıdır. Komisyon, müteşebbisler tarafından kuralların ele alınmasını kolaylaştırmak için bir şablon sağlayacaktır.
Belirli ürünler veya ürün kategorileri için, müteşebbisler ve çevrimiçi pazar yeri sağlayıcıları, tüketicilere satın aldıkları bir ürünü, söz konusu ürünle ilgili bir ürün güvenlik geri çağırması veya güvenlik uyarısı durumunda doğrudan bilgilendirilmek üzere kaydettirme olanağı sağlayacaktır. Ayrıca müteşebbisler, bir geri çağırma veya güvenlik uyarısı durumunda tüketicilerle iletişime geçme imkânı sunacaktır.
Ürün geri çağırma durumunda uygulanacak çözüm
Bir ürünün geri çağrılmasını başlatan müteşebbisler, tüketicilere en az iki seçenek sunmakla yükümlüdür: İmkânsız veya orantısız durumlar dışında, tüketicilere onarım, değiştirme veya geri çekilen ürünün değerinin yeterli şekilde geri ödenmesi. Tüketicilere çareler arasında bir seçenek sunmak, bir geri çağırmanın etkinliğini artırabilir.
Belirli koşullar altında ikinci el, tamir edilmiş veya yenilenmiş ürünler
Bu Yönetmelikte belirtilen gereklilikler, tüketicinin makul olarak bekleyemeyeceği ürünler hariç, ticari faaliyet sırasında tedarik zincirine yeniden giren, ikinci el veya tamir edilmiş, yenilenmiş veya geri dönüştürülmüş ürünlere uygulanmalıdır.
Atıkları yok etme gereklilikleri
GPSR, bir ürünün geri çağrılmasının ardından atık ürünlerin bertaraf edilmesinin, Birlik ve ulusal düzeylerde belirlenen çevresel ve sürdürülebilir hedefler dikkate alınarak gerçekleştirilmesi gerektiğini açıklığa kavuşturur. Örneğin, atık elektrikli ve elektronik ekipmanın (örn. atık elektronik ekranlar veya cep telefonları), AB üye ülkelerindeuygulanan Atık Elektrikli ve Elektronik Ekipman Direktifi 2012/19 hükümlerine uygun olarak atılması gerekecektir.
Buna ek olarak, tüketiciler tarafından yapılan onarım, yalnızca tüketici tarafından örneğin bir pilin değiştirilmesi gibi kolay ve güvenli bir şekilde gerçekleştirilebiliyorsa olası bir çare olarak görülmelidir. Ayrıca, tüketici tarafından yapılan onarım, tüketicinin (EU) 2019/770 ve (EU) 2019/771 Direktifleri kapsamındaki haklarına halel getirmemelidir. Bu nedenle, bu tür durumlarda müteşebbisler tüketicileri tehlikeli bir ürünü tamir etmeye mecbur bırakmamalıdır.
Yürürlük ve uygulanabilirlik
Yeni mevzuat 12 Haziran 2023 tarihinde yürürlüğe girmiştir ve 12 Aralık 2024 tarihinden itibaren uygulanması gerekmektedir.
Üye Devletler, 2001/95/EC sayılı Direktif kapsamındaki ve bu Direktife uygun olan ve 13 Aralık 2024 tarihinden önce piyasaya sürülen ürünlerin piyasada bulundurulmasını engellemeyecektir.