Komisyon servisleri, 2023/1115 sayılı “Deforestation-Free” Yönetmeliğinin (yazının devamında “yönetmelik”, “bu yönetmelik” veya “EDUR” olarak atıfta bulunulacaktır.) uygulanması için ulusal makamlara, AB operatörlerine ve diğer paydaşlara bilgi sağlamayı amaçlayan bir çalışma belgesi hazırlamıştır.
Kapsam
1) Yönetmelikte hangi ürünler yer almaktadır? İlgili emtiaları içerebilecek ancak örneğin sabun gibi Ek I’de yer almayan ürünler Yönetmelik hükümlerine tabi midir?
Yönetmelik yalnızca Ek I’de yer alan ürünler için geçerlidir. Ek I’de yer almayan ürünler, Yönetmelik kapsamındaki malları içerse dahi Yönetmelik hükümlerine tabi değildir.
Örneğin sabun, palm yağı içerse dahi Yönetmelik kapsamına girmeyecektir. Benzer şekilde, Ek I’de yer almayan ancak Yönetmelik kapsamındaki mallardan türetilmiş bileşen veya unsurları içerebilen GTİP kodlu ürünler (deri koltuklu veya doğal kauçuk türleri olan arabalar gibi) Yönetmelik hükümlerine tabi değildir.
2) Ek I’de listelenen ve kapsam dahilindeki malları içermeyen veya bunlardan yapılmayan ürünler ne olacak? CN kodunun önündeki “eski” ne anlama geliyor?
Yönetmelik kapsamındaki malları içermeyen veya bunlardan yapılmayan Ek I’de yer alan ürünler Yönetmelik kapsamı dışındadır. Ek I’de yer alan ürünlerin CN kodunun önünde “ex” varsa bu “ekstre” anlamına gelir ve bu tür ürünler Yönetmelik kapsamına girer. Örneğin, 9401 kodu ahşap dışındaki hammaddelerden yapılmış koltukları kapsayabilir ancak sadece ahşap koltuklar Yönetmelik hükümlerine tabidir.
3) İlgili bir emtianın veya ilgili türetilmiş ürünün, işlenmiş ürünler dâhil olmak üzere, altında Yönetmeliğin uygulanmayacağı bir eşik hacmi veya değeri var mı?
Hayır. Ek I’de yer alan ilgili ürünleri, miktarları ne olursa olsun, Birlik pazarına arz eden, arz eden veya bu piyasadan ihraç eden işletmeciler ve tüccarlar, Yönetmeliğin yükümlülüklerine tabidir.
4) AB’de üretilen ürünler ne olacak?
AB içinde üretilen ürünler, AB dışında üretilen ürünlerle aynı gerekliliklere tabidir. Yönetmelik, ister AB’de üretilmiş ister ithal edilmiş olsun, Ek I’de listelenen ürünler için geçerlidir.
Örneğin, bir AB şirketi çikolata üretiyorsa (kod 1806, Ek I’de yer almaktadır), çikolatada kullanılan kakao tozu halihazırda piyasaya sürülmüş olsa bile Yönetmelik yükümlülüklerine tabi bir işletmeci olarak kabul edilecektir. Buna karşılık, bir AB şirketinin Ek I’de yer almayan sabun üretmesi durumunda, sabun palm yağı içerse bile Yönetmelik hükümlerine tabi olmayacaktır.
5) Ahşap CN kodu 4415 kapsamında Ek-1’de yer alan “piyasaya sürülen başka bir ürünü desteklemek, korumak veya taşımak amacıyla münhasıran ambalaj malzemesi olarak kullanılan ambalaj malzemesi hariç” metni nasıl anlaşılmalıdır? Örneğin, bir üreticinin üreticilere ambalaj satması durumunda (nihai ürünü korumak için – nihai ürün olarak tüketicilere satılmak için değil), bu ambalaj EUDR kapsamına giriyor mu?
İlgili eşyalardan herhangi birinin başka bir ürünün ambalajı olarak değil, kendi başına bir ürün olarak piyasaya arz edilmesi veya ihraç edilmesi halinde, Yönetmelik kapsamına girmektedir ve dolayısıyla gereklilikleri karşılamalıdır. HS kodu 4415 kapsamında sınıflandırılan ambalajın başka bir ürünü ‘desteklemek, korumak veya taşımak’ amacıyla kullanılması halinde Yönetmelik kapsamına girmez.
6) Geri dönüştürülmüş kağıt/karton ürünlerinin çoğu, lifleri güçlendirmek için küçük bir yüzdede işlenmemiş kağıt hamuru veya tüketici öncesi geri dönüştürülmüş kağıt içerir (örneğin, karton kutu üretiminden atılan karton artıkları). Bu, herhangi bir miktarda işlenmemiş kağıt hamuru içeren tüm geri dönüştürülmüş kağıt/kartonların EUDR kapsamına girdiği anlamına mı geliyor?
Ek I’de, Yönetmeliğin, tamamıyla ömrünü tamamlamış malzemeden üretilmiş olan ve aksi takdirde 2008/98/EC sayılı Direktifin 3. Maddesinin (1) numaralı bendinde tanımlandığı gibi atık olarak atılacak olan mallar için geçerli olmadığı belirtilmektedir. Ürün belirli bir oranda geri dönüştürülmemiş malzeme içeriyorsa, bu durumda Yönetmelik gerekliliklerine tabidir ve geri dönüştürülmeyen malzemelerin coğrafi konum aracılığıyla menşe bölgesine kadar izlenmesi gerekecektir.
Yükümlülükler
1) Yönetmelik kapsamında kimler operatör/işletmeci olarak kabul edilmektedir?
Yönetmeliğin 2(15) maddesinde tanımlandığı üzere işletmeci, ticari faaliyet kapsamında ilgili ürünleri Birlik pazarına arz eden veya Birlik pazarından ihraç eden gerçek veya tüzel kişidir. Bu tanım aynı zamanda Ek I’in bir ürününü Ek I’in başka bir ürününe dönüştüren şirketleri, yani tedarik zincirlerinin daha aşağısındaki işletmecileri de kapsar.
Örneğin, AB merkezli A şirketi kakao yağı ithal ediyorsa (CN kodu 1804, Ek I’de yer almaktadır) ve yine AB merkezli olan B şirketi bu kakao yağını çikolata üretmek için kullanıyorsa (CN kodu 1806, Ek I’de yer almaktadır). Ek I) uyarınca piyasaya arz edilmesi durumunda, hem A hem de B şirketi Yönetmelik kapsamında işletmeci olarak kabul edilecektir. Ancak, C şirketinin aynı kakao yağını bisküvi üretiminde kullanması durumunda (CN kodu 1905, Ek I’e dahil değildir), bu durumda C şirketi işletmeci olarak kabul edilmeyecek ve Yönetmelik yükümlülüklerine tabi olmayacaktır.
2) “Ticari faaliyet sırasında” ne anlama geliyor?
“İşletmeci” (Madde 2.15) ve “ticari faaliyet sırasında” (Madde 2.19) birleşik tanımları, ilgili ürünleri satış (dönüştürme ile veya dönüşüm olmadan) veya başka amaçlarla kullanılmak üzere AB’ye ithal eden herhangi bir şirket anlamına gelir. Şirket, ticari faaliyetlerinin içeriği durum tespiti gerekliliklerine tabi olacak ve durum tespiti beyanını sunacaktır.
3) Tedarik zincirinin daha aşağısındaki operatörler nelerdir ve onların yükümlülükleri nasıl farklıdır?
Tedarik zincirinin daha alt kısımlarında yer alan operatörler, Ek I’de listelenen bir ürünü Ek I’de listelenen başka bir ürüne dönüştürenlerdir. Yükümlülükleri, Küçük ve Orta Ölçekli İşletme (KOBİ) veya büyük şirketler olup olmadıklarına bağlı olarak değişmektedir. Tedarik zincirinin daha aşağısındaki büyük operatörler, Durum Tespiti beyanlarını Bilgi Sistemine sunarken, ilgili referans numarasını ekleyerek tedarik zincirinde daha önce gerçekleştirilen durum tespitine başvurabilirler. Ancak gerekli incelemenin yapıldığını tespit etmekle yükümlüdürler ve Yönetmeliğin ihlali durumunda hukuki sorumluluk kendilerine aittir. Tedarik zincirinin daha alt kademelerinde yer alan KOBİ işletmecileri, bir işletmeciyle aynı yükümlülüklere tabidir ve Yönetmeliğin ihlali durumunda yasal sorumluluk taşırlar. Tedarik zincirindeki önceki adımlardan elde edilen durum tespiti referans numaralarını sağlamaları gerekmektedir.
4) Bir şirket, hâlihazırda ithal edilmiş ve doğrulanmış mallarla Ek I’de listelenen ürünleri üretiyorsa, yine de bir durum tespiti beyanı düzenlemeniz gerekiyor mu?
Yönetmelik hem ihracat hem de ithalat için geçerlidir. İlgili ürünleri ihraç eden işletmecilerin, durum tespiti beyanının referans numarasını ihracat beyanlarına dâhil etmeleri gerekecektir. Hâlihazırda durum tespiti beyanı kapsamına giren emtialarla üretilen ürünleri ihraç eden işletmeciler, 4. maddedeki ilgili basitleştirmelerden de yararlanabilirler.
5) Hangi şirketler büyük şirketler (KOBİ olmayan şirketler) olarak kabul edilir ve yükümlülükleri nelerdir?
Büyük şirket, EUDR Madde 2(30) uyarınca küçük ve orta ölçekli bir teşebbüs olmayan şirkettir. Bu hüküm, 2013/34/AB sayılı Direktifin 3. maddesinde yer alan tanımlara atıfta bulunmaktadır. Bu, esas olarak, operatör olmayan ve Ek 1’de yer alan ürünleri Birlik pazarında ticarileştiren, örneğin büyük süpermarket veya perakende zincirleri gibi her türlü büyük şirketi kapsamaktadır. Yönetmeliğin 5(1) Maddesi uyarınca, büyük tacirlerin yükümlülükleri büyük alt işletmecilerinkilerle aynıdır:
a) bir durum tespit beyanı sunmaları gerekmektedir;
b) tedarik zincirinde daha önce yürütülen durum tespitini kontrol etmeleri gerekir;
c) Yönetmeliğe aykırılık halinde sorumludurlar.
6) Ürünlerin piyasaya girmiş olması veya bilgilerin işletmeci tarafından gerektiği gibi açıklanmaması durumunda sorumlu kim olacak?
Tüm operatörler, Birlik pazarına sürmeyi veya bu pazardan ihraç etmeyi planladıkları ilgili ürünün uyumluluğuna ilişkin sorumluluğu elinde tutar. Yönetmelik ayrıca operatörlerin (veya KOBİ olmayan tüccarların) tedarik zinciri boyunca gerekli tüm bilgileri iletmesini gerektirmektedir. Bu nedenle, Yönetmeliğin ihlali durumunda, söz konusu sevkiyatın ticaretini yapan tedarik zincirinin her aktörü sorumlu tutulacaktır.
İzlenebilirlik
1) Yönetmelik neden KOBİ olmayan işletmeci ve tüccarların, emtianın üretildiği arazilerin coğrafi koordinatlarını toplamasını gerektiriyor, bu nasıl yapılacak?
Arazi parçasının izlenebilirliği (yani, emtiaları üretildiği arazi parçalarının coğrafi koordinatlarının toplanması gerekliliği), belirli bir yerde ormansızlaşma olmadığını göstermek için gereklidir. Ürünleri arazi parçasına bağlayan coğrafi bilgiler hâlihazırda endüstrinin bir kısmı ve bazı sertifikasyon kuruluşları tarafından kullanılmaktadır. Uzaktan algılanan bilgiler (hava fotoğrafları, uydu görüntüleri) veya diğer bilgiler (örneğin, bağlantılı coğrafi etiketler ve zaman damgaları içeren sahadaki fotoğraf), beyan edilen malların ve ürünlerin coğrafi konumunun ormansızlaşmayla bağlantılı olup olmadığını doğrulamak için kullanılabilir. Coğrafi konum koordinatlarının, ürünlerin Birlik pazarına sürülmesinden veya ihraç edilmesinden önce operatörlerin Bilgi Sistemine sunmaları gereken durum tespiti beyanlarında sağlanması gerekmektedir. Bu nedenle, Yönetmelik kapsamına giren ve coğrafi konum koordinatları durum tespiti beyanının bir parçası olarak toplanmayan ve sunulmayan herhangi bir ürünün piyasaya sürülmesini veya ihraç edilmesini yasaklayan Yönetmelik’in temel bir parçasıdır.
2) İzlenebilirlik gereklilikleri ithal/ihraç edilen/ticareti yapılan ilgili malların her bir partisi için geçerli mi?
Yönetmelik, işletmecilerin (veya KOBİ olmayan tüccarların), ilgili her malı kullanıma sunmadan, piyasaya sürmeden veya ihraç etmeden önce kendi arazisine kadar izlemesini gerektirmektedir. Sonuç olarak, coğrafi konum bilgisini içeren durum tespiti beyanının sunulması, ithalat (gümrük rejimi ‘serbest dolaşıma giriş’) ve ihracat (gümrük rejimi ‘ihracat’) sevkiyatı ve Birlik pazarındaki işlemlere ilişkin sevkiyat için bir gerekliliktir.
4) KOBİ olmayan işletmeciler ve tüccarlar, mülkiyet kayıtlarının bulunmadığı ve örneğin çiftçilerin arazileri üzerinde kimlik veya tapularının olmadığı ülkelerde coğrafi konum verilerini nasıl elde edebilirler?
Çiftçiler cep telefonları aracılığıyla arazilerinin coğrafi konumunu öğrenebiliyor. Bunu, tapu sicilinin bulunmamasına veya arazileri üzerinde kimlik veya tapu bulunmamasına bakılmaksızın yapabilirler.
Çiftçilerden hiçbir kişisel bilgi istenmemektedir (operatörlerin doğrudan tedarikçileri veya operatörlerin kendileri olmadıkları sürece). Yetiştirdikleri arazinin coğrafi konumu yeterlidir. Yasallık şartına ilişkin olarak Yönetmelik, ulusal yasalara uygunluğu gerektirmektedir. Eğer ulusal kanunlar (mülkiyet kaydı bulunmayabilen ve bazı çiftçilerin kimliklerinin eksik olabileceği) uyarınca çiftçilerin yasal olarak çiftçilik yapmalarına ve ürünlerini satmalarına izin veriliyorsa, bu aynı zamanda operatörlerin (veya KOBİ olmayan tüccarların) genel olarak Bu çiftçilerden kaynak alırken yasallık şartını karşılayabilecek. Bununla birlikte, operatörlerin (veya KOBİ olmayan tüccarların) tedarik zincirlerinde herhangi bir yasa dışılık riski olmadığını doğrulamaları gerekecektir. Operatörlerin (veya KOBİ olmayan tüccarların) coğrafi konum ve yasallık bilgilerini toplamak için bugün hâlihazırda kullandıkları pek çok farklı araç bulunmaktadır: bazıları doğrudan tedarikçilerinin haritasını çıkarmaya başvururken diğerleri kooperatifler, sertifikasyon kuruluşları, ulusal izlenebilirlik sistemleri veya diğer aracılara güvenmektedir. Operatörler (veya KOBİ olmayan tüccarlar), bu bilgileri toplamak için kullandıkları araç veya aracılara bakılmaksızın, coğrafi konum ve yasallık bilgilerinin doğru olmasını sağlamaktan yasal olarak sorumludur.
5) Belirli bir arazi alanından (yani benzer coğrafi konum) emtia/ürünler içeren sevkiyatlar için, operatörlerin bu tür emtiaları Birlik pazarına arz ettikleri kadar çok sayıda durum tespitinde bulunmaları bekleniyor mu?
Bilgi sistemi aracılığıyla durum tespiti beyanlarında sağlanması gereken coğrafi konum bilgisi yükümlülüğü, belirli emtia ve ürünlere bağlıdır. Bu nedenle, işletmecilerin (veya KOBİ olmayan tüccarların), Birlik pazarına veya Birlik pazarından bir mal veya ürünü piyasaya sürmeyi, piyasaya sürmeyi veya ihraç etmeyi planladıkları her seferde bu bilgiyi belirtmeleri gerekecektir.
6) Tedarik zinciri izlenebilirliği nedir ve pratikte nasıl işleyecektir? Veriler tedarik zinciri boyunca güvenli bir şekilde nasıl iletilecek?
KOBİ olmayan işletmeci ve tacirlerin Yönetmeliğe uyumun sağlanması amacıyla 5 yıl süreyle toplaması ve saklaması gereken bilgi, belge ve veriler Madde 9 ve Ek II ile Madde 2 (28)’de sıralanmıştır. İşletmeciler (ve KOBİ olmayan tüccarlar), her bir tedarikçi tarafından tedarik edilen ilgili tüm ürünlerle ilgili olarak gerekli özeni göstereceklerdir. Bu nedenle, Maddede belirtilen şartların yerine getirilmesi için gerekli bilgi, veri ve belgelerin toplanmasını içeren bir durum tespiti sistemi oluşturacaklardır. 9; Madde 2’de açıklandığı gibi risk değerlendirme önlemleri. 10; Maddede belirtildiği üzere risk azaltma tedbirleri. 11. Durum tespiti sistemlerinin kurulması ve sürdürülmesi, raporlama ve kayıt tutulmasına ilişkin gereklilikler Madde 2’de listelenmiştir. 12. Operatörler, gerekli özenin gösterildiğini ve hiçbir riskin bulunmadığını veya yalnızca ihmal edilebilir bir riskin bulunduğunu göstermek için gerekli tüm bilgileri tedarik zincirinin daha alt kısımlarındaki operatörlere ve tüccarlara iletmek zorunda kalacaklardır. KOBİ olmayan işletmeciler ve tüccarların, Bilgi Sistemine sundukları durum tespiti beyanı aracılığıyla Üye Devletlerdeki icra makamlarına sağladıkları izlenebilirliğe ilişkin bilgilerin doğru olduğundan emin olmaları gerekmektedir.
Durum Tespit Süreci
1)Daha önce AB’den ihraç edilmiş bir ürünü yeniden ithal ediyorsak durum tespiti beyanı yükümlülükleri nelerdir?
Bir operatörün (veya KOBİ olmayan bir tüccarın) daha önce AB’den ihraç edilmiş bir ürünü yeniden ithal etmesi ve ürünün piyasada ilk kez ‘serbest dolaşıma giriş’ gümrük prosedürüne tabi tutması durumunda hâlihazırda mevcut olan durum tespiti beyanları, operatörün durum tespiti yapmasına yardımcı olabilir.
Karşılaştırma ve Ortaklıklar
1) Ülke kıyaslaması nedir ve kıyaslama süreci nasıl işleyecek?
Komisyon tarafından işletilen bir kıyaslama sistemi, ülkeleri veya bunların bölümlerini, bu ülkelerde ormansızlaşmaya yol açmayan malların üretilmesi risk düzeyine göre üç kategoride (yüksek, standart ve düşük riskli) sınıflandıracaktır. Ülkelerin veya bölgelerinin risk durumunun belirlenmesine ilişkin kriterler Yönetmeliğin 29. Maddesinde tanımlanmıştır. Madde 29 (2), Komisyon’a, Tüzüğün ana yükümlülüklerinin devreye girdiği Tüzüğün yürürlüğe girmesinden en geç 18 ay sonra bir sistem geliştirmesini ve ülkelerin veya bunların bölümlerinin listesini yayınlamasını zorunlu kılmıştır.
2) Operatörlerin belirli tedarik zincirlerinden veya ‘yüksek riskli’ olarak değerlendirilen belirli üretici ülkelerden/bölgelerden kaçınma riskini nasıl azaltabiliriz?
Standart ve yüksek riskli ülkelerden veya bu ülkelerin bazı kısımlarından kaynak sağlayan operatörler, aynı düzenli durum tespiti yükümlülüklerine tabidir. Tek fark, yüksek riskli ülkelerden gelen gönderilerin yetkili makamlarca (operatörlerin %9’u yüksek riskli bölgelerden tedarik yapıyor) daha fazla incelemeye tabi tutulacak olmasıdır. Bu anlamda tedarik zincirlerinde köklü değişiklikler garanti edilmiyor veya beklenmemektedir. Ayrıca, yüksek risk sınıflandırması, ormansızlaşma ve orman bozulmasının temel nedenlerini ortaklaşa ele almak ve risk seviyelerini azaltmak amacıyla Komisyon ile özel bir diyaloğu gerektirecektir.
Uygulamanın Desteklenmesi
1)Bilgi Sistemi ve ‘AB Tek Pazar’ Nedir?
Bilgi Sistemi (BS), işletmeciler ve tacirler tarafından Yönetmelik gerekliliklerine uyum sağlamak amacıyla sunulan durum tespiti beyanlarını içerecek olan BT sistemidir. Bilgi Sistemi, Yönetmeliğin uygulamaya girmesiyle birlikte faaliyete geçecek ve kullanıcılara Madde 2’de sayılan işlevleri sağlayacaktır. Yönetmeliğin 33(2). Gümrükler için AB Tek Pazar’ Ortamı (AB SWE-C), Madde 2 ile oluşturulan Bilgi Sistemi gibi, gümrük BT sistemleri ile gümrük dışı sistemler arasında birlikte çalışabilirliği sağlayan bir çerçevedir. AB CSW-CERTEX sistemi olarak bilinen AB SWE-C’nin merkezi bileşeni, Bilgi Sistemini gümrük BT sistemleriyle birbirine bağlayacak ve ekonomik operatörler tarafından gümrüklere ve gümrük dışı makamlara sunulan verilerin paylaşılmasına ve işlenmesine olanak sağlayacaktır.
Böylece Tek pazar, gümrük makamları ile çevre koruma alanı da dahil olmak üzere gümrük dışı formalitelerin uygulanmasından sorumlu yetkili makamlar arasında gerçek zamanlı ve dijital işbirliğinde bilgi paylaşımını sağlayacaktır.
Zaman çizelgesi
1) Yönetmeliğin yürürlüğe girmesi ve uygulamaya girmesine ilişkin zaman çizelgesi nasıldır ve büyük işletmeler ile mikro, küçük ve orta ölçekli işletmeler (KOBİ’ler) açısından nasıl farklılık göstermektedir?
Yönetmelik 9 Haziran 2023 tarihinde Avrupa Birliği Resmi Gazetesinde yayımlanmıştır. 29 Haziran 2023 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Ancak 38. maddenin 2. fıkrasında sayılan bazı maddelerin uygulanabilirliği büyük işletmeler için 30 Aralık 2024 tarihinde (18 aylık geçiş süresi); mikro ve küçük işletmeler için 30 Haziran 2025’te (24 aylık geçiş süresi) uygulamaya girecektir.
2) Yönetmeliğin yürürlüğe girdiği tarihten geçerlilik tarihi/tarihleri arasında Birlik pazarına arz edilen ürünlerin Yönetmelik gerekliliklerine uyması gerekecek mi?
KOBİ dışı işletmeciler ve tüccarlar için uygulamanın uygulamaya girmesi ise Yönetmeliğin yürürlüğe girmesinden 18 ay sonra (30 Aralık 2024) öngörülmektedir. Operatörler ve tüccarlar bu tarihten önce Birlik pazarına sürülen ürünlere ilişkin gerekliliklere uymak zorundadır. KOBİ’ler için bu süre uzatılmıştır (Yönetmeliğin yürürlüğe girdiği tarihten itibaren 24 ay – 30 Haziran 2025).