Fransa Ekolojik Geçiş Bakanlığı Genel Sürdürülebilir Kalkınma Komisyonu birimi, çevresel iddiaların gerekçelendirilmesi ve iletişimi ile çevresel etiketler üzerine odaklanan Avrupa “Yeşil İddialar” Direktifi ile ilgili müzakerelerde Fransa’yı temsil etmek için birini görevlendirdi. Bu kişi, direktifin detaylarını Cosmetic Valley 22. Regülasyon Kongresi’nde açıkladı.
Arka Plan
Avrupa Komisyonu’nun gerçekleştirdiği bir etki çalışması, çevresel iddialarla ilgili aşağıdaki sorunları ortaya koymuştur:
- %53: Tüm sektörlerdeki çevresel iddialar belirsiz, yanıltıcı veya temelsiz bilgi sunuyor.
- %40: İddialar, kanıtlarla desteklenmiyor.
- Çevresel etiketlerin yarısı ya hiç doğrulanmıyor ya da çok az doğrulanıyor.
Komisyon, AB genelinde 230 sürdürülebilirlik etiketi ve yaklaşık 100 yeşil enerji etiketi tespit etti. Ancak, bu etiketlerin şeffaflık düzeyleri büyük farklılık göstermektedir.
Hedefler
Tüketici güvenini yeniden kazanmak amacıyla, Yeşil İddialar Direktifi üç temel hedefe odaklanmaktadır:
- Çevresel iddialar ve çevresel etiketlerin kullanımına yönelik bir çerçeve sağlamak.
- Yeşil yıkama (greenwashing) uygulamalarıyla mücadele etmek.
- Şirketlerin çevresel iddiaları gerekçelendirmesi için özel kurallar belirlemek.
Zaman Çizelgesi
- Taslak metin: Mart 2023’te yayımlanmıştı.
- Müzakereler: Avrupa Parlamentosu, Konsey ve Komisyon arasındaki üçlü görüşmelerde (trilogue) son aşamaya girmek üzere.
- Son metin: 2026 yılı içinde yayımlanması bekleniyor.
- Uygulama başlangıcı: 2029 yılı itibarıyla yürürlüğe girmesi öngörülüyor.
Direktifin Kapsamı
Bu Direktif aşağıdaki durumlara uygulanacaktır:
- Yazılı veya sözlü tüm açık çevresel iddialar.
- Profesyoneller ile tüketiciler arasındaki ticari ilişkilerde kullanılan iddialar ve etiketler.
- Ürünler, hizmetler veya profesyonellerle ilgili iddialar.
- Diğer düzenlemelerle zaten kapsanmayan ve kuralları yeterli olmayan açık iddialar (ör. Ambalaj ve Ambalaj Atıkları Yönetmeliği gibi).
İddiaların Ön Doğrulaması (Ex Ante Verification)
Doğrulama kavramı, bu Direktifin merkezindedir.
- Bir profesyonel tarafından oluşturulan iddia veya etiket sistemi, kullanılmadan önce kontrol ve onaya tabi tutulacaktır.
- Bu işlem, bağımsız üçüncü taraf bir kuruluş tarafından tarafsız, yeterli uzmanlık ve kaynaklarla yürütülür.
- Doğrulama sonucunda, bir uygunluk sertifikası düzenlenir.
- Bu süreç, iddianın kullanılmasından önce gerçekleşir, ancak piyasa gözetim otoritelerinin sonraki kontrollerini (ex post) engellemez.
Görevlendirilmiş olan kişi, bu prosedürün zahmetli ve maliyetli olabileceğini belirtmiştir. Bu nedenle, belirli durumlar için basitleştirilmiş bir prosedür önerilmiştir.
Basitleştirilmiş Prosedür
Bu prosedür ön doğrulama gerektirmez ancak iddianın gerekçesini içeren özel bir teknik dokümantasyonun hazırlanmasını ve bir kendinden uyum beyanı yapılmasını gerektirir.
Basitleştirilmiş prosedürün uygulanabileceği durumlar:
- Avrupa düzenlemelerinin asgari gerekliliklerini aşan çevresel özelliklere yönelik iddialar (bu düzenlemelerde tanımlanan yöntemlerle).
- Ortak Tarım Politikasında tanımlanan belirli uygulamalarla bağlantılı iddialar.
- Bir etiketten türetilmiş iddialar.
- Gelecekte bir uygulama düzenlemeyle listelenecek iddialar.
Not: Bu prosedür, piyasa gözetim otoritelerinin sonradan yapacağı kontrolleri engellemez.
Çevresel Etiketler için Yükümlülükler
Metin, bir etiketi çevreleyen tüm sistemi kapsayan bir etiketleme şeması kavramını tanıtmaktadır.
- Özel etiketleme sistemleri, bağımsız bir denetçi tarafından ön doğrulamaya tabi tutulacaktır.
- Kamu etiketleme sistemleri, kamu otoriteleri tarafından geliştirildiği için üçüncü taraf doğrulamasına tabi olmayacak, ancak ulusal düzeyde eşdeğer prosedürler uygulanacaktır.
Toplu Puanlama Yasakları:
- Özel çevresel etiketler, toplu puanlamalara dayalıysa yasaklanacaktır.
- Kamu çevresel etiketleri, toplu puanlamalara dayalı olabilir ancak bunların ulusal veya Avrupa yasalarında tanımlanmış bir yönteme uygun olması gerekecektir.
Farklı Oyuncular ve Yükümlülükleri
İddia veya etiketleme sistemiyle ilişkili rollere göre farklı oyuncuların yükümlülükleri detaylandırılmıştır:
1. İddia Üreticisi
- Çevresel iddiaların veya etiketlerin gerekçelendirilmesini sağlamak için bir değerlendirme yapmalıdır.
- Bu değerlendirme şunları içermelidir:
- İddianın neyle ilgili olduğunu tam olarak tanımlama (ör. ürün, ambalaj, hizmet vb.).
- Bilimsel olarak tanınmış yöntemlere dayalı kanıtlar ve bilgiler.
- Ürün yaşam döngüsü bakış açısıyla çevresel özelliklerin uygunluğunu gösterme.
2. Etiketleme Şeması Sahibi
- Etiketleme şemalarının şeffaf, erişilebilir ve orantılı olmasını sağlamak.
- Etiketleme sistemi, bilimsel sağlamlık için uzmanlarla birlikte geliştirilmelidir.
3. Doğrulayıcı
- Bağımsız bir kuruluş olarak, iddiaların ve etiketleme sistemlerinin uygunluğunu değerlendirme ve uygunluk sertifikası düzenleme görevini yerine getirir.
- Sertifika 5 yıl boyunca geçerli olacaktır.
4. Üye Devletler
- Direktifin ulusal mevzuata aktarılmasını sağlamak.
- Özel etiketler için doğrulama ve onay süreçlerini düzenlemek.
5. Avrupa Komisyonu
- Uygulama yönetmeliklerini oluşturmak ve iddiaların kriterlerini tanımlamak.
- Etiketleme sistemlerinin ve uygunluk sertifikalarının formatını belirlemek.
İddia Üreticisi (Claim Generator)
İddia üreticisi, çevresel bir iddiayı oluşturan kişi veya kuruluşu ifade eder. Örneğin, bir kozmetik şirketi bir iddia üreticisi olabilir. Bu üreticilerin, iddialarını veya etiketlerini gerekçelendirmek için değerlendirme yapmaları gerekmektedir.
Gerekli Adımlar:
- İddianın tam tanımı: İddianın neyle ilgili olduğunu (örneğin, bir faaliyet, ürün, ürünün bir parçası veya ambalaj) kesin olarak tanımlamak.
- Kanıt ve bilgi sağlama: Bilimsel olarak tanınmış yöntemlere dayalı kanıtlar ve bilgiler sunmak. (Bu yöntemler bir uygulama düzenlemesi ile tanımlanacaktır.)
- Yaşam döngüsü perspektifi: Çevresel özelliklerin uygunluğunu, özellikle yaşam döngüsü bakış açısından, gösterme. Bu süreçte PEFCR (Ürün Çevresel Ayak İzi Kategori Kuralları) gibi Avrupa düzeyinde geliştirilen yöntemler dikkate alınacaktır.
- Tüm çevresel etkilerin dikkate alınması: İddianın oluşturulmasında önemli çevresel etkiler göz önünde bulundurulmalıdır.
İklimle İlgili İddialar
Taslak metin, iklimle ilgili iddialar için özel koşullar belirlemektedir. Burada, iki farklı tür iddia arasında bir ayrım yapılmıştır:
- Tazmin iddiaları (compensation claims): Karbon emisyonları için yapılan denkleştirme.
- Katkı iddiaları (contribution claims): Faaliyet veya şirketin karbon emisyonlarını azaltma çabaları.
Bu tür iddiaların kullanımı için belirlenen şartlar:
- Karbon kredilerinin kullanımı ile sera gazı raporlaması ve hedefleri ayrı tutulmalıdır.
- İddiaların, emisyonların azaltılması veya ortadan kaldırılmasıyla ilgili olup olmadığı, bu etkinin geçici mi yoksa kalıcı mı olduğu ve bu etkinin nasıl doğrulandığı, sertifikalandırıldığı ve kaydedildiği belirtilmelidir.
- Tazmin iddiaları: Şirketin, CSRD (Kurumsal Sosyal Sorumluluk Direktifi) kapsamında bir net sıfır hedefi olmalıdır. Bu, sektör bazında yaklaşık %90 oranında bir emisyon azaltım planını içermelidir.
Delegasyon düzenlemeleri: 31 Aralık 2027’ye kadar, bu iddialar için kullanılacak kalite kriterleri ve diğer detaylar belirlenecektir.
Etiketleme Şeması Sahibi
Direktif, bir etiketin bir etiketleme şeması temelinde oluşturulması gerektiğini belirtir. Bu şema, etiketin işleyişini yöneten tüm sistemleri kapsar.
Etiketleme şeması için genel gereklilikler:
- Sahiplik bilgileri: Şema sahibi hakkında şeffaf, erişilebilir, anlaşılır ve yeterince ayrıntılı bilgi sunulmalıdır.
- Katılım koşulları: Şema, küçük ve orta ölçekli işletmeleri (KOBİ) dışlamamak için şirketlerin büyüklüğü ve cirosuna uygun şartlar belirlemelidir.
- Bilimsel sağlamlık: Şema, yetkin uzmanlarla birlikte geliştirilmelidir.
- Şikayet mekanizması: Şikayetleri ve anlaşmazlıkları çözmek için bir mekanizma bulunmalıdır.
Direktifin Uygulama Tarihinden Sonra Etiketleme Şemaları:
- Doğrulama zorunluluğu: Şemalar doğrulamaya tabi tutulmalıdır.
- Mevcut etiketlerden fark: Etiketleme şeması, mevcut etiketlere kıyasla katma değer sağladığını kanıtlamalıdır. Bu değerlendirme yöntemi, ileride yayımlanacak bir uygulama düzenlemesiyle tanımlanacaktır.
Onay Süreci:
- Özel etiketler için, üye devletler onay sistemi uygulayacaktır.
- Kamu etiketleri ve üçüncü ülkelerden gelen etiketler için onay, Avrupa Komisyonu tarafından yapılacaktır.
Doğrulama Aşaması ve Yükümlülükler
Etiketleme Şeması Sahibinin Sorumlulukları
Etiketleme şemasının sahibi, doğrulama sürecinde aşağıdaki bilgileri sağlamakla yükümlüdür:
- Temel gerekçe: Etiketin dayandığı temel rasyoneli belirtmek.
- Kapsam: Etiketin kapsamını açıklamak.
- Katma değer kanıtı: Mevcut etiketlere kıyasla sağladığı katma değeri göstermek.
- Kriterler ve metodoloji: Etiketin geliştirilmesi ve ödüllendirilmesi için kullanılan kriterleri ve metodolojiyi detaylandırmak.
- Sahiplik bilgisi: Etiketin sahipliğini ve karar alma mekanizmalarını ayrıntılı olarak tanımlamak.
Direktifin yürürlüğe girmesinden önce var olan etiketler:
- Bu etiketler, kullanılmadan önce herhangi bir katma değer kanıtı sunmak zorunda olmayacaktır.
- Ancak, hangi yükümlülüklerin bu etiketler için geçerli olacağı ve doğrulanıp doğrulanmayacağı Avrupa Komisyonu tarafından netleştirilecektir.
Doğrulayıcının (Verifier) Rolü ve Görevleri
Doğrulayıcı, akredite edilmiş bağımsız bir üçüncü taraf kuruluş olacaktır. Görevleri şunları içerir:
- Çevresel iddiaların veya etiketleme şemalarının doğrulanması için gelen talepleri almak.
- Doğrulama prosedürlerini yürütmek.
- Uygunluk sertifikası düzenlemek (geçerlilik süresi: 5 yıl).
- Gerektiğinde sertifikayı yenilemek veya iptal etmek.
- Düzenlenen, yenilenen ve iptal edilen sertifikalar hakkında yetkili otoriteye bilgi iletmek.
Not: Müzakerelerde Fransa’yı temsil etmek için görevlendirilen bu kişi, işletmelerin iddialar yerine etiketleme şemalarını tercih etmesinin yükü azaltabileceğini ve bunun Avrupa Komisyonu’nun şirketleri etiketleme şemalarına yönlendirme niyetine uygun olduğunu belirtmiştir.
Üye Devletlerin Rolü
Üye devletler sistemde şu rolleri üstlenecektir:
- Direktifi ulusal mevzuata aktarmak.
- Yeni özel etiketler için doğrulama ve onay prosedürleri kurmak.
- Piyasa gözetimi kapsamında sonradan kontrolleri (ex post) düzenlemek.
Avrupa Komisyonu’nun Rolü
Direktif yayımlandıktan sonra bile Komisyon’un çalışmaları devam edecektir. Uygulama için gerekli yönetmeliklerin hazırlanması gerekmektedir. Bunlar şunları içerir:
- Basitleştirilmiş prosedüre uygun açık çevresel iddiaların türlerini tanımlamak.
- Teknik dokümantasyonun içeriğini belirlemek.
- Etiketleme şemaları için onay gerekliliklerini, dokümantasyon formatını ve onay prosedürü kurallarını tanımlamak.
- Uygunluk sertifikalarının formatını, teknik gerekliliklerini ve bildirim prosedürlerini netleştirmek.
- İddiaları gerekçelendirme kriterlerini tamamlamak, özellikle PEFCR (Ürün Çevresel Ayak İzi Kategori Kuralları) dahil edilerek.
Yeniden Değerlendirme Raporu:
Komisyon, Direktifin yürürlüğe girmesinden sonraki 5 yıl içinde yeniden değerlendirme raporu yayımlayacaktır. Bu rapor, özellikle tehlikeli maddeler içeren ürünlere yönelik iddiaları kapsayacaktır.
Devam Eden Müzakereler
Direktif hâlâ müzakere aşamasındadır ve bazı konular üzerine güçlü görüş ayrılıkları bulunmaktadır:
- İklimle ilgili iddialar için çerçeve.
- Kamu etiketlerinin doğrulanması.
- Toplu puanlama yöntemlerinin kullanımı.
- Mikro işletmelerin kapsama dahil edilip edilmeyeceği.
- Uygulama süreleri.