19 Eylül 2023’te Konsey ve Parlamento, tüketicileri yeşil geçiş için yetkilendirmeye yönelik bir direktif teklifi (“Empower Consumers For The Green Transition”) üzerinde geçici bir siyasi anlaşmaya varmıştır. Teklif, Bu Direktif önerisi, Birlik düzeyinde tüketicilerin çıkarlarını koruyan Haksız Ticari Uygulamalar Direktifi 2005/29/EC ve Tüketici Hakları Direktifi 2011/83/EC isimi iki direktifte değişiklik yaparak tüketici haklarını geliştirmeyi amaçlamaktadır.
Direktifin temel amacı, tüketicilerin çevre dostu seçimler yapmasına yardımcı olmak ve şirketleri daha sürdürülebilir ve dayanıklı ürünler sunmaya teşvik etmektir. Yönerge, Avrupa Yeşil Anlaşması’nın 2030 yılına kadar sera gazı emisyonlarını %50 ila 55 oranında azaltma ve 2050 yılına kadar iklim açısından nötr bir AB’ye ulaşma ve hedefiyle uyumludur.
Konsey ve Parlamentonun anlaşması, direktifin ana hedeflerini korurken, sera gazı emisyonlarının dengelenmesine dayalı adil olmayan iddiaların yasaklı uygulamalar listesine dâhil edilmesi, erken eskimeye karşı daha güçlü önlemler, belirli durumlarda tüccarların sorumluluklarının açıklığa kavuşturulması ve gönüllü ticari dayanıklılık garantisinin görünürlüğünü artırmak için uyumlaştırılmış bir formatın getirilmesi ve yasal uygunluk garantisine ilişkin hatırlatmada iyileştirmeler yapılmasını da önermektedir.
Haksız uygulamalara karşı koruma
Tüketicileri yeşil geçiş için güçlendirmeye yönelik direktif, tüketicilerin daha yeşil veya daha döngüsel ürün ve hizmetler için doğru seçimler yapmasını engelleyen adil olmayan ticari uygulamalara karşı mücadele etmeyi amaçlamaktadır. Yanıltıcı ‘yeşil aklama’ (greenwashing) veya beklenenden daha az ömrü olan ürünlerle ilgili asılsız iddialar gibi uygulamalar, bu yasal metnin ele almayı amaçladığı uygulamalar arasındadır. Bu uygulamalar;
- Kamu otoriteleri tarafından oluşturulmadıkça temel alınması gereken sertifikasyon planının temel unsurlarını tanımlayarak sürdürülebilirlik etiketlerinin güvenilirliğini arttırmak;
- Gelecekteki çevresel performansa ilişkin iddiaların şeffaflığını ve izlenmesini arttırmak;
- Yasaklı ticari uygulamalar listesinde sera gazı emisyonlarının dengelenmesine dayalı haksız iddiaları içermektedir. Bu, tüccarların doğrulanmamış dengeleme programlarına dayanarak bir ürünün nötr, azaltılmış veya geliştirilmiş çevresel etkiye sahip olduğunu iddia edememelerini sağlamak;
- Erken eskime, gereksiz yazılım güncellemeleri veya orijinal üreticiden yedek parça satın alma konusundaki haksız yükümlülük hakkında bilgi (veya bilgi eksikliği) durumunda tüccarların sorumluluğunu açıklığa kavuşturmak;
- Üreticilerin sunduğu ticari dayanıklılık garantisine ilişkin bilgileri içeren ve yasal uygunluk garantisine atıf içeren uyumlaştırılmış bir etiket sunmak ve ayrıca, yasal uyumluluk garantisi hakkında bilgi vermek üzere mağazalarda ve web sitelerinde dikkat çekici bir şekilde uyumlaştırılmış bir bildirim sergilenmesi
24 aylık bir aktarım süresiyle üye devletlere mevzuattaki değişikliklere uyum sağlamaları için yeterli süre tanınacağı belirtilmiştir.
Neler yasaklanacak?
Parlamento ve Konsey müzakerecileri aşağıdakilerin yasaklanması konusunda anlaşmıştır:
- İddiayla ilgili olarak tanınan mükemmel çevresel performansın kanıtı yok ise ör. “çevre dostu”, “doğal”, “biyolojik olarak parçalanabilir”, “iklime zarar vermeyen” veya “eko-” gibigenel çevresel iddialar;
- Özelliğe ve bunun dayanıklılık üzerindeki etkilerine ilişkin bilgi mevcutsa, dayanıklılığını sınırlayan bir özelliğe sahip bir ürün hakkında ticari iletişimler;
- Bir ürünün çevre üzerinde nötr, azaltılmış veya olumlu etkisi olduğuna dair emisyon dengeleme planlarına dayalı iddialar;
- Onaylanmış sertifikasyon programlarına dayanmayan veya kamu yetkilileri tarafından oluşturulmayan sürdürülebilirlik etiketleri;
- Kanıtlanmadığı takdirde, normal koşullar altında kullanım süresi veya yoğunluğu açısından dayanıklılık iddiaları;
- Tüketicinin, yazıcı mürekkep kartuşları gibi sarf malzemelerini kesinlikle gerekenden daha erken değiştirmesinin teşvik edilmesi;
- Yalnızca işlevsellik özelliklerini geliştirse bile yazılım güncellemelerinin gerektiği şekilde sunulması;
- Malların tamir edilebilir olmadığı halde tamir edilebilirmiş gibi sunulması.
Uzatılmış garantili ürünleri öne çıkaran yeni uyumlu etiket
Avrupa Parlamentosu Üyeleri, garanti bilgilerinin daha görünür hale getirilmesi konusunda başarılı bir şekilde ısrar etmiştir. Pek çok tüketici, tüm malların AB’de en az iki yıllık bir garantiye sahip olduğu konusunda hali hazırda bilinçli değildir. Komisyon ayrıca, garanti süresini ücretsiz olarak uzatarak mallarının kalitesini öne çıkarmak isteyen üreticiler için yeni bir etiket tasarlamakla da görevlendirilmiştir.
Sonraki adımlar
Avrupa Parlamentosu ile varılan geçici anlaşmanın artık hem Parlamento hem de Konsey tarafından onaylanması ve resmi olarak kabul edilmesi gerekmektedir. Direktif yürürlüğe girdiğinde üye devletlerin yeni kuralları kendi kanunlarına dâhil etmeleri için 24 ay süre tanınacaktır.
Arka plan
30 Mart 2022’de Komisyon, tüketicilerin yeşil geçişe yönelik yetkilendirilmesine ilişkin bir direktif teklifi sunmuştur. 3 Mayıs 2023’te Konsey, önerilen bu direktife ilişkin tutumunu kabul etmiştir. Teklif, Komisyonun 2020 Yeni Tüketici Gündemi ve 2020 Döngüsel Ekonomi Eylem Planı’nda belirtilen girişimlerden biri ve Avrupa Yeşil Anlaşması’nın devamı niteliğinde olup Ekolojik Tasarım Yönetmeliği ve Yeşil İddialar ve Onarım Hakkına ilişkin Direktif önerileriyle birlikte dört tekliften oluşan bir paketin parçasıdır.