28 Şubat 2023’te Avrupa Komisyonu, Dünya Ticaret Örgütü’ne (DTÖ) ambalaj ve ambalaj atıkları ile ilgili Avrupa Parlamentosu ve Konsey Tüzüğü için bir öneri sunmuştur. Bu öneri, Avrupa Birliği içinde ambalaj ve ambalaj atıkları ile ilgili konuları ele almayı ve düzenlemeyi amaçlamaktadır. Ambalaj ve Ambalaj Atıkları Yönetmeliği’nin revizyonuna ilişkin süreç hali hazırda devam etmektedir.
Önerinin Getireceği Değişiklikler
Kasım 2022’de önerilen düzenleme taslağının genel hedefleri, iç pazarın işleyişini iyileştirirken ambalaj ve ambalaj atıklarının olumsuz çevresel etkilerini azaltmaktır. Spesifik hedefler, ambalaj atığı oluşumunu azaltmak; uygun maliyetli bir şekilde paketleme için döngüsel bir ekonomiyi ve ambalajlarda geri dönüştürülmüş içerik kullanımını teşvik etmek. Teklif, tüm Üye Devletlerin yükümlülüklerini aynı anda ve aynı şekilde yerine getirmesini sağlamayı amaçlayan bir direktiften ziyade bir yönetmelik niteliğindedir.
Genel Hükümler
Önerilen düzenleme, piyasaya sürülmesine izin vermek için hammaddeden nihai bertarafa (çevresel sürdürülebilirlik ve etiketleme ile ilgili) kadar tüm ambalaj yaşam döngüsü için ve ambalaj atıklarının toplanması, işlenmesi ve geri dönüştürülmesi için genişletilmiş üretici sorumluluğu için gereklilikler belirleyecektir. Tüm ambalajlar (tüm malzemeler için) ve tüm ambalaj atıkları (madde 1) için geçerli olacaktır. Ambalajın piyasaya arz edilebilmesi için yönetmelikle uyumlu olması gerekir ve Üye Devletlerin buna uygun ambalajın piyasaya arzını yasaklamasına, kısıtlamasına veya engellemesine izin verilmez (madde 4).
Sürdürülebilirlik Gereksinimleri
Taslak düzenleme, ambalajlamadaki maddeler için ortaya koyduğu gereklilikler: endişe verici maddelerin varlığı ve konsantrasyonu en aza indirilmelidir. Kurşun, kadmiyum, cıva ve altı değerlikli krom konsantrasyon düzeylerinin toplamı 100 mg/kg’ı aşamaz (madde 5). Bilimsel ve teknik ilerlemeyi hesaba katan Komisyon, devredilen kanunlar yoluyla bu seviyeyi düşürebilir (veya bazı ambalaj türlerini veya geri dönüştürülmüş malzemeleri muaf tutabilir).
Teklif, tüm ambalajların geri dönüştürülebilir olmasını gerektirecektir, yani: geri dönüşüm için tasarlanmalı (1 Ocak 2030’a kadar zorunludur); ayrı olarak toplanacak; diğer atık akışlarının geri dönüştürülebilirliğini etkilemeden tanımlanmış atık akışlarına ayrılacak; geri dönüştürülebilecek, böylece ortaya çıkan ikincil ham maddeler, birincil ham maddelerin yerini alacak yeterli kalitede ve ölçekte geri dönüştürülebilecek (1 Ocak 2035’e kadar zorunlu) (madde 6). Komisyon, geri dönüşüm kriterlerinin tasarımını, geri dönüşüm performans derecelerini ve üreticiler tarafından uyulması için ödenecek mali katkıların modülasyonuna ilişkin kuralları belirlemek için devredilen kanunlarını, genişletilmiş üretici sorumluluğu yükümlülükleri (40. maddede belirtilmiştir) ve plastik ambalaj için, geri dönüştürülen içeriğin yüzdesi ve ambalajın ölçekte geri dönüştürülebilir olup olmadığını değerlendirme metodolojisi ile kabul etme yetkisine sahip olacaktır.
1 Ocak 2030’dan itibaren geri dönüşüm performans sınıfı E’ye karşılık gelen ambalajlar geri dönüştürülebilir olarak kabul edilmeyecektir. Yenilikçi paketleme için en fazla 5 yıllık bir süre için istisnalar olabilir. Teklif ayrıca 1 Ocak 2030’dan itibaren ambalajdaki plastik kısım için (ambalaj birimi başına pay) minimum geri dönüştürülmüş içerik hedefleri getirecektir (Tablo 1). Yüzdeler 1 Ocak 2040’tan itibaren artacaktır. Özellikle tıbbi cihazların ambalajlanması, tıbbi ürünlerin kalitesinin korunması için gerekli ambalajlar ve kompostlanabilir plastik ambalajlar için bazı muafiyetler olacaktır.
Tablo 1: Ambalaj birimi başına (minimum yüzde) tüketici sonrası plastik atıklardan geri kazanılan geri dönüştürülmüş içerik için önerilen hedefler.
| Ambalaj türü | 1 Ocak 2030’dan itibaren | 1 Ocak 2040’tan itibaren |
| Polietilenden yapılmış temasa duyarlı (kozmetikler dahil) ambalaj terephthalate (PET) | %30 | %50 |
| Plastik malzemelerden yapılmış temasa duyarlı (kozmetikler dahil) ambalajlar PET dışındakiler (tek kullanımlık plastik içecek şişeleri hariç) | %10 | %50 |
| Tek kullanımlık plastik içecek şişeleri | %30 | %65 |
| Diğer paketleme | %35 | %65 |
Bazı ambalaj öğelerinin, yönetmeliğin yürürlüğe girmesinden itibaren 2 yıl içinde biyoatık arıtma tesislerinde endüstriyel kontrollü koşullarda kompostlanabilir olması gerekir: çay veya kahve poşetleri, kahve veya çay sistemi tek servislik üniteler, meyve ve sebzelere yapıştırılmış yapışkan etiketler ve çok hafif plastik taşıma poşetleri. Ayrıca, bazı koşullar altında, Üye Devletlere, hafif plastik taşıma torbalarının, endüstriyel kontrollü koşullarda kompostlanabilen biyolojik olarak parçalanabilen plastik polimerlerden üretilmesini zorunlu kılma yetkisi verilecektir. Komisyon, kompostlanabilir ambalajların imhasını etkileyen teknolojik veya düzenleyici gelişmelerin ardından yetkilendirilmiş kanunlar yoluyla başka ambalaj türleri ekleyebilir.
Yönetmelik aynı zamanda ambalajın en aza indirilmesi için gereklilikleri de getirecektir, yani ambalajın ağırlığını ve hacmini en aza indirecek şekilde tasarlanması gerekir (madde 9). Herhangi bir performans kriterine (örn. ürün koruma veya hijyen ve güvenlik) uyması gerekmeyen ambalajlama ve yalnızca ürünün algılanan hacmini artırmayı amaçlayan ambalajlama (örn. çift cidarlı veya sahte altlık) yasak olacaktır (bazı istisnalar dışında). Malzemelerle dolu alan (kağıt kırpıntıları, baloncuklu ambalajlar veya polistiren gibi) boş alan olarak kabul edilir.
Yönetmelik ayrıca, ambalajın yeniden kullanılabilir olarak kabul edilmesi için sekiz koşul ortaya koyacaktır (madde 10), örneğin, geçerli güvenlik ve hijyen gerekliliklerine uygunluğu sağlarken boşaltılabilir, boşaltılabilir, yeniden doldurulabilir veya yeniden yüklenebilir.
Etiketleme ve Bilgi Gereklilikleri
Ayrıca, önerilen düzenlemenin yürürlüğe girmesinden 3,5 yıl sonra, ambalajın malzeme bileşimi hakkında bilgi içeren bir etiketle işaretlenmesi gerekecektir (madde 11). Bu yükümlülük, e-ticaret ambalajları için geçerli olacak, ancak nakliye ambalajları için geçerli olmayacaktır. Depozito ve iade sistemlerine tabi olan ambalajların da özel bir etiketle işaretlenmesi gerekir. Önerilen düzenlemenin yürürlüğe girmesinden 4 yıl sonra, ambalajın, ambalajın yeniden kullanılabilirliği hakkında bir etiket ve ambalajın tekrar kullanılabilirliği hakkında bilgi sağlayan ve ambalajın izlenmesini kolaylaştıran bir dijital veri taşıyıcısı (QR kodu gibi) taşıması gerekecektir. Etiketlerin ve dijital veri taşıyıcının görünür, açıkça okunabilir ve silinmeyecek şekilde yerleştirilmesi, yazdırılması veya kazınması gerekir.
Ambalaj atığının toplanmasına yönelik tüm atık kaplarının, ambalaj atığının her bir malzemeye özgü fraksiyonunun ayrı toplanmasını sağlamak için 1 Ocak 2028’e kadar etiketlenmesi gerekecektir (madde 12). Komisyonun, önerilen düzenlemenin yürürlüğe girmesinden 1,5 yıl sonra, ambalajların etiketlenmesi ve atık kaplarının etiketlenmesi için etiketleme gereklilikleri ve formatları için uyumlaştırılmış bir etiket ve spesifikasyonlar oluşturmak üzere uygulama kanunlarını kabul etmesi gerekecektir.
Müteşebbislere ilişkin yükümlülükler
Üreticiler, ambalajın gerekliliklere uygun olarak tasarlandığından, üretildiğinden ve etiketlendiğinden emin olmalıdır (madde 13). Ambalajları piyasaya sürmeden önce, üreticilerin bir uygunluk değerlendirme prosedürü yürütmesi veya kendi adlarına yaptırması ve teknik dokümantasyonu ve bir AB uygunluk beyanını düzenlemesi gerekir.
Önerilen düzenleme ayrıca aşırı paketlemeye ilişkin getireceği yükümlülükler: gruplandırılmış paketleme, nakliye paketlemesi veya e-ticaret paketlemesi tedarik eden ekonomik operatörler, paketlemedeki boş alan oranını maksimum %40 ile sınırlamak zorunda kalacaklardır (21. madde). Dolgu malzemelerinin doldurduğu boşluk, boş alan olarak kabul edilecek. E-ticaret ambalajı yükümlülükten muaf olacaktır (ancak yine de ambalajın en aza indirilmesi hükümlerine tabidir). Ek V’te listelenen belirli paketleme formatları yasak olacaktır (örneğin teneke kutularda satılan malları gruplandırmak için perakende düzeyinde kullanılan tek kullanımlık plastik gruplandırılmış ambalajlar, 1,5 kg’dan az taze meyve ve sebze için tek kullanımlık plastik ambalajlar veya otel ve yemek sektöründe tek kullanımlık ambalajlar, tek porsiyonlar içeren, çeşniler, soslar, kahve kremaları veya şekerler için kullanılır. Ayrıca tek kullanımlık otel minyatür ambalajları (şampuan, kozmetik vb.) (madde 22)).
Yeniden kullanılabilir ambalajları piyasaya süren müteşebbisler, bu tür ambalajların yeniden kullanımına yönelik bir sistemin yürürlükte olmasını sağlamalıdır (madde 23). Yeniden kullanılabilir ambalaj kullanan müteşebbislerin, bir veya daha fazla yeniden kullanım sistemine katılmaları ve bu tür ambalajları son kullanıcıların kullanımına sunmadan önce, örneğin hijyen standartlarına uygun olarak temizleyip yıkayarak yenilemeleri gerekecektir. Ayrıca, tüketici bilgileri ve yeniden doldurma istasyonlarının özelliklerine ilişkin yükümlülüklere de uymak zorunda kalacaklardır (25. madde). Ambalajın, dolum istasyonlarında son kullanıcılara ücretsiz olarak sunulmadığından veya ambalajın para yatırma ve iade sisteminin bir parçası olarak sağlandığından emin olmaları gerekmektedir. Madde 26 ayrıca, farklı sektörler ve paketleme formatları için 2030 ve 2040 yılına kadar karşılanacak olan çok çeşitli yeniden kullanım ve yeniden doldurma hedefleri belirleyecektir.
Teklif aynı zamanda bu hedeflerden bazı muafiyetler getirecektir (örneğin mikro şirketler için). Komisyon ayrıca, diğer ürünler veya diğer muafiyetler için hedefler belirleme yetkisine sahip olacaktır. Komisyon, önerilen düzenlemenin yürürlüğe girdiği tarihten itibaren 8 yıl içinde ambalajın yeniden kullanımına ilişkin durumu gözden geçirecektir.
Ambalaj ve Ambalaj Atıkları Direktifi ile önerilen Yönetmelik arasındaki farklar
Ambalaj ve Ambalaj Atığı Direktifi için önerilen önemli ve etkili değişikliklerden biri, Direktifin bir Yönetmeliğe dönüştürülmesi ve böylece Avrupa Birliği genelinde daha fazla tekdüzelik sağlanmasıdır. Sonuç olarak, tüm Üye Devletler için zorunlu hale gelecektir. Aşağıda, direktif ile önerilen yönetmelik arasındaki ana ayrımları özetleyen bir özet yer almaktadır:
| Ambalaj ve Ambalaj Atıkları Direktifi | Ambalaj ve Ambalaj Atıkları Yönetmeliği |
| Direktifin birincil amacı, çevrenin korunmasına yönelik güçlü bir taahhüt sağlarken, ambalajlama ve ambalaj atıklarının işlenmesi ile ilgili ulusal düzenlemeleri standart hale getirmek. | Temel amaç, ambalaj atığı oluşumunu azaltmak; uygun maliyetli bir şekilde paketleme için döngüsel bir ekonomiyi teşvik etmek ve ambalajlarda geri dönüştürülmüş içerik kullanımını teşvik etmek. |
| Direktif, Üye Devletler tarafından farklı şekillerde ve zamanlarda yürürlüğe girmiştir. | Yönetmelik yürürlüğe girdikten sonra, tüm Üye Devletler yükümlülüklerini aynı anda ve aynı şekilde yerine getirmelidir. |
| Atık azaltma hedeflerine sınırlı odaklanma. | AB Üye Devletleri için atık azaltma hedefleri ve ‘fazla paketleme’ ile mücadele tedbirleri. |
| Tek Kullanımlık Plastik Direktifi (SUPD) yasakları. | Ek V’te (madde 22) listelenen daha fazla paketleme formatı yasak olacaktır. |
| Geri dönüştürülebilirlik hedefi yok. | Tüm ambalajlar tamamen geri dönüştürülebilir olacak: 2030’a kadar Geri Dönüşüm ve 2035’e kadar ‘Ölçeğinde Geri Dönüştürülecek’ olacak şekilde tasarlandı. |
| Genişletilmiş Üretici Sorumluluğunun (EPR) uygulanması, Üye Devletler arasında tutarsız bir şekilde farklılık göstermiştir. | Uyumlaştırılmış eko-düzenlenmiş EPR ücretleri, ambalaj geri dönüştürülebilirlik kimlik bilgileri ve geri dönüştürülmüş içerik miktarı dikkate alınarak tüm Üye Devletlerde belirlenmelidir. |
| Geri dönüştürülmüş içerik hedefi yok. | 2030 ve 2040 için plastik ambalaj için minimum geri dönüştürülmüş içerik hedefleri. |
| Yeniden kullanım veya yeniden odaklama yok. | Ambalajın bir kısmının yeniden kullanılabilir ve/veya yeniden doldurulabilir ambalajlarda sunulmasına yönelik spesifik 2030 ve 2040 hedefleri. |
| Zorunlu etiketleme yok. | Geri dönüştürülmüş içerik de dahil olmak üzere malzemelerin bileşimini ve tüketiciler için imha, sınıflandırma ve potansiyel yeniden kullanımla ilgili net talimatları kapsayan uyumlaştırılmış etiketleme sistemi |
| Depozito iade planlarından (DRS) söz edilmiyor. | 1 Ocak 2029 tarihinden itibaren 3 litreye kadar tek kullanımlık plastik ve metalden üretilmiş tüm içecek kapları için Depozito İade Sistemi (DRS) kurulması zorunlu olacak. Ancak şarap, alkollü içkiler, süt ve süt ürünlerini içeren ambalajlar bu zorunluluktan muaf olacaktır. |